Nivîs: Rûmet Med
Derhênerê navdar ê macar Béla Tarr li Ewropayê wekî gelek derhênerên din, nûnerekî serkeftî yê rêbaza Sînemaya Helbestkî ye û wî gelek fîlmên xwe yên xelatgirtî yên wekî “Sátántangó” (1994), “Kárhozat” (1988) ve li seranserî cîhanê hate naskirin û fîlmên wî di gelek festîvalên fîlman ên navneteweyî de hatine nîşandan.Béla Tarr li bajarê Pécsê yê Macerîstanê ji dayîk bûye lê li Budapeşteyê mezin bû. Him dayîka wî him jî bavê wî, bi hunera şanoyê û sînemayê re eleqedar bûne. Dayîka wî ji 50î salî zêdetir di şanoyan de weke suflor xebitî û bavê wî jî sêwirînerê dikê bû. Di televizyona Neteweyî ya Macarîstanê de pêşbaziyek hatibû lidarxistin û dêya wî (Béla hêj 10 salî bû) ew biribû wê pêşbaziyê. Tarr wê demê ji bo lênanîneke berhema navdar a “Mirina Îvan Îlyiçê” ya wejêkarê mezin ê Tolstoy, hatibû hilbijartin û bûbû lîstikvanê wê. Béla Tarr ji bilî fîlmê “Szörnyek évadja” (1987) yê Miklós Jancsóyî, di ti fîlmekî din de cih negirt. Di 16 saliya xwe de dest bi kişandina fîlmên amator kir û ferq kir ku wê qabiliyeta wî li ser sînemayê heye. Di fîlm û belgefîlimên xwe de bi piranî behsa jiyana mirovên karkeran û feqîran kir. Tê zanîn ku Tarr ji zanista felsefeyê gelek hez dike.
Bi kamereyeke 88 mmê dest bi sînemayê kir û di 22 saliya xwe de yekem fîlmê xwe yê dirêj ê bi navê “Családi tűzfészek”ê (1977) kişand. Lîstikvanên vî fîlmê amator in, xelkê herêmê tê de lîstine, lîstikvanên vî fîlmê ji ber xatirê dost û hevaltiyê di fîlmê de leyîstine. Ev fîlm, di nav 6 rojan de hate kişandin, hin rexnegirên sînemayê gotin Béla, di bin bandora derhêner John Cassavetesî de maye, Béla Tarrî got: “Min berî kişandina fîlmê “Családi tűzfészek”ê ti fîlmên Cassavetesî temaşe nekirine.”* Yekem fîlmê metraj-dirêj yê Tarrî di sala 1979ê de hate nîşandan. Piştî vî fîlmê, fîlmên wî yên din ên “Szabadgyalog û Panelkapcsolat” hatin kişandin.
Serlîstikvanên profesyonel cara pêşî di fîlmê wî yê Panaelkapsolatê de lîstine. Béla Tarr, di sala 1982yan de ji berhema William Shakespearî ji bo televîzyonê, fîlmekî bi navê “Macbeth” kişandiye û ev fîlm ji du beşan pêk tê. Beşa yekem 5, beşa duyem jî 67 deqe ye. Wî senaryoyên çar fîlmên xwe yên pêşî, bixwe nivisîne lê piştî fîlmê “Őszi almanach”ê (1984), digel nivîskarê macar László Krasznahorka senaryoya fîlmê “Kárhozat”ê (1988) dinivîse. “Kárhozat” yek ji wan fîlmên herî serketî yê derhêner tê qebûlkirin. Fîlmê wî yê herî navdar “Sátántangó” (1994) jî dîsa ji romana Krasznahorkayî hatiye kişandin, pêvajoya kişandina fîlmê ji zêdetirî 7 salan berdewam kiriye û ji 450 deqeyan pêk tê. Atmosefereke helbestkî di “Sátántangó” de heye û sehne hêdî hêdî bi hemdê xwe diherikin, ji aliyê bikaranîna muzîkê ve jî fîlmekî balkêş e, newayên muzîka fîlmê rih û canê mirovan dipêçe. Bi ya min fîlmê herî serkeftî yê Tarrî, ev e; çi wextî mirov wê temaşe bike, mirov nikare xwe ragire û mirov li ber bayê fîlmê dikeve.
Nivîskar û wêjekara navdar a Amerîkayî Susan Sontag, di derbarê Béla Tarrî de dibêje ku “Tarr, rizgarkareke sînemaya nûjen e û ez her sal carekê fîlmên wî temaşe dikim lewra gelekî kêfxweş im.”** Derhênerê navdar piştî fîlmê “Sátántangó”yê, di 1995an de jî kurtefîlma xwe ya bi navê “Utazás az Alföldön”ê diqedîne û fîlm 35 deqe ye.
Piştî 5 salan jî bi fîlmê xwe yê bi navê “Werckmeister Harmóniák”ê (2000) derket li pêşberî temaşevanên sînemayê, di her merheleyek kişandina vê fîlmê de, di kêliyên vê fîlmê de gelek zehmetî hatine kişandin û ev fîlm ji aliyê rexnegirên sînemayê ve gelek hate hezkirin. Dû re, fîlmê nû yê Béla Tarrî ji romana Georges Simenonî li sînemayê tînin û fîlmê wê dikişînin, wê fîlmê “A Londoni Ferfi” di sala 2005an de biketa vîzyonê lê ji ber xwekuştina çêkerê fîlmê Humber Balsanî, galaya fîlmê di sala 2007an de li bernameya Festîvala Fîlman a Navneteweyî ya Cannesê hate li darxistin û di sala 2008an de jî li her dereke cîhanê hate nîşandan.
Derhênerê jêhatî û xebathez di sala 2011an de bi fîlmê xwe yê bi navê “A torinói ló” re derket li pêşberî sînemahezan. Ev fîlm, fîlmê dawî yê Tarrî ye ku di sala 2011an de li gel Festîvala Fîlman a Navneteweyî ya Berlînê û (ji vê festîvalê du xelat girtin) li gelek festîvalên din de jî hate nişandan.
Derhênerê mezin Béla Tarr herikîna atmosferên fîlmên xwe; bi zimanekî helbestkî dihûne û temaşevanên xwe derdikeve rêwîtiyên helbestkî, aramker, bêhempa û guherîner.. Di çîrokên wî de bûyerên xwezaya jiyana xwe bi awayekî resen û derasayî didin der û dibin neynika dem û rastînên jiyanê.. Rê; destpêkek û mezinbûn e, wekî ku di sehneyeke fîlmê wî yê Satantagoyê de dibêje; “Rê mirov diguherîne..”
(14.02.2022)
Fîlmên din yên Béla Tarrî:
Fîlmên metraj-dirêj: “Panelkapcsolat” (1982), “Szabadgyalog” (1981), “Családi tüzfészek” (1979).
Belgefîlim: “City Life” (1990)
Kurtefîlim: “Visions of Europe” (2004), “Utazás az Alföldön” (1995), “Utolsó hajó” (1990), “Hotel Magnezit” (1978)
Çavkanî: https://en.m.wikipedia.org/wiki/B%C3%A9la_Tarr
*** https://tr.m.wikipedia.org/wiki/B%C3%A9la_Tarr
“Béla Tarr, Ertesi Zaman” / Nivîskar: Jacques Ranciere ”, Lemis Yayın (2014)
https://m.imdb.com/name/nm0850601/
(14.02.2022)
Fîlmên din ên Béla Tarrî:
Fîlmên metraj dirêj: “Panelkapcsolat” (1982), “Szabadgyalog” (1981), “Családi tüzfészek” (1979).
Belgefîlm: “City Life” (1990)
Kurtefîlm: “Visions of Europe” (2004), “Utazás az Alföldön” (1995), “Utolsó hajó” (1990), “Hotel Magnezit” (1978)
Çavkanî:
https://en.m.wikipedia.org/wiki/B%C3%A9la_Tarr
* ** https://tr.m.wikipedia.org/wiki/B%C3%A9la_Tarr
“Béla Tarr, Ertesi Zaman” / Nivîskar: Jacques Ranciere ”, Lemis Yayın (2014)
Hiç yorum yok: