Yekem helbesta Kurdî "Bi Hevre" / Boraboz

Yekem helbesta Kurdî “Bi Hevre” di sala 330ê, Beriya Mîladî de, ji aliyê Keşîşeke Suryanî ya ji bajarê Hewremanê de dijiya, bi navê “Boraboz”ê hatiye nivîsandin. "Bi Hevre" li gorî îdiayên hin çavkanî û agahiyan; tê zanîn, helbesta herî kevnare ya bi Kurdî ye û mijara helbestê li ser evîndarî û hezê ye.

Li gorî hin agahiyan helbesta “Bi Hevre”, di dîroka 1950a de ji aliyê Arkeologên Îngilîzî ve, li hêrema Hewremanê de hatiye peydakirin û li ser gorîçeyê hatiye nivîsandin.

Ji Fîlmê Mem û Zîn re

Keşîş Boraboz, helbesta xwe ya “Bi Hevre”, ji bo heza evîna hevsera xwe dinivîse. Boraboz, hestên evîna xwe wek mayînde anîye zimên. Evîna Borabozê wekî evînên; Mem û Zîn, Memê Alan, Leyla û Mecnûn, Siyabend û Xecê, Tahîr û Zuhre, Dewrêş û Edûle, Ferhad û Şêrînê û Cembelî û Binevş û ên din nayê jibîrkirin. Peyvên hevokên helbestê, berîya bi hezar salan deng lê dikin.

Tê zanîn ku helbesta binavê “Hurmizgan” di sedsala 6’emîn an jî 7’emîn de bi zaravayê Kurdî Hewremanî, hatiye nivîsandin û di salên 1800an li bajarê Silêmanî hatîye dîtîn. Di dema nivîsandina helbestê de, Ola Zerdeştê di nav mirovan de bawerîyeke belavbûyî bû.

Hinek helbest û peyvan henin ku di ser van de sedsalan an jî bi hezar salan derbas dibin jî, wekî hestên hezê mayînde ne. Helbest sîtavên jî çandê ne, çavkanîya çîrok û şanoyan e, peyvên stranan bi piranî bi gotinên helbestan pêk tên.

Ji Herêma Hewremanê

Di herikîna dîrokê de, gelek keval û parşîmanên berî sedan û hezaran salan, hatine dîtîn. Ev pelên (belgenameyên) dîrokê, him li ser jiyana çand û hûnera wî çaxê agahîyan didin, him j^, di derbarê geşedanên awayên hilberanê û têkiliyên hilberînê de gelek hin agahîyên wê demê vediguhesin.

Bi taybetî ji sedsalê zêdetir e, bandorên helbestan li ser hunera sînemayê gelek hatiye dîtîn û îro jî bi awayekî cuda jî berdewam dikin. Rêbazeke bi navê “Sînemayê Helbestkî” ji aliyên derhênerên navdarê Andrey Tarkovskî, İngmar Bergman û gelek derhênerên yên din ve derketiye holê. Diyalogên fîlmên yên rêbaza “Sînemayê Helbestkî”, bi gelemperî bi helbestan pêk ên. Di vê rêbazê de, derhêneran fîlmên xwe wek mînîmal dikişînin û di heman demê de derhêneran bi piranî wek “auteur” ê têne qebûlkirin.

Ji Herêma Hewramanê

Feylesofên bêrî yên navdar, bi piranî helbestvan û hivîskar bûn. Ji çaxên herî kevnare, zanista Felsefe wek ramanê; bandorê li hemû qadên çandî, hunerî û zanistî, kiriye. Helbest, bi giştî di dîroka mirovahîyê de û di nav jiyana huner û wêjeyê de gelek girîng in.

Helbesta “Bi Hevre” ji aliyê nivîskar, helbestvan, akademîsyen û lêkolînerê Kurd Selîm Temo ve hatiye wergerandin. 

Not: li ser helbesta "Bi Hevre", nivîskar, lêkolîner û akademîsyenê Kurd agahî û daxuyanîyeke dabû, nivîsa daxuyanîyê li jêr e: 

 Rûmet Med – (Ev nivîs di hejmara sêyem a Fanzîna "Hawar"ê de hate weşandin û li dû weşandina wê, hin cihên nivîsî hate serastkirin.) 

BI HEVRE
Xwazdî ez tu hevre bin
Bi hevreherin xorînê

Wer dê bihêrin kotra bin
Bang dîn bi hevre narînê

Dwînî kotra hêra bûm
Awaz ji cir dixwînê

Fîrabîl û beyaban
Hawar ji dest evînê

Ez tu watu yek dil wîn
Hêzan cwadi wînê

Vêra pêkra hıfne wîn
Bircînê ya binvînê

Helbestvan: Boraboz 

(Türkçesi)

BİRLİKTE
Birlikte geçen günleri özlüyorum
Hele sabah çıkıp gidişimizi

Seninle dağlara çıkar dolaşırdık
Birlikte söylerdik şarkılarımızı

Ben o dağların ruhundan öğrenmiştim
Ta yürekten candan içli söylemeyi

Hem dağlarda hem kırlarda hem sahralarda
Ei aman, medet aşkın elinden yani

İkimiz tam da tek bir gönül olmuşken
Sonbahar gelip böyle ayırdı bizi

Ancak birlikte olunca küflenmez aşk

Ya bağır bir ses ver ya da uyu hadi

Şair: Boraboz