Çavên Rastîn û Xiyalan; Edgar Allan Poe

Nivîskarê navdar ê cîhanê Edgar Allan Poe (1809-1849), li Bajarê Bostona DYA'yê (Amerîka) hatiye dinyayê û di warê wêjeyê de; bi çîrok, helbest, û nivîsên xwe ve tê naskirin, edîtorî û rexnegiriya wêjê kiriye û li ser Zanistên Ruh û Stêrezaniyê gotaran nivîsandiye. Poe yek ji nivîskarê çîrokên nûjen (modern) ên Amerîkayê ye.

Jiyana Egdar Allan Poe gelek trajîk e. Dê û Bavê Poe'yê, Davîd û Elizabeth (Arnold) Poe her du jî lîstikvan bûn, 3 zarokên wan hate dinyayê. Piştî ji dayîkbûna Edgar Allan Poe'yê bavê wî malê terk kir û li dû salekî jî Dayîka wî ji ber Nesaxiya Jana Ziravê jiyanê xwe ji dest da.

Bazirganê tûtinê yê Skoçî John Allan, Poeyê wek zirkurê ji cem xwe re hilgirtî. Êdî navê wî bû Edgar Allan Poe. Poe ji bo xwendina xwe yên Lîse û Zanîngehê çû Îngîltereyê û perwerdehiya xwe ya bilind berda û nîv hêla. Rojên jiyana Edgar Allan Poe di nav dijwarî ú tevlîhevan de derbas bûn û ji bo wêjeyê hewl û bedelên mezin da.

Nivîskarê bêhempa û derasayî Edgar Allan Poe, di nav rûpelên berhemên xwe de qala jiyanên cur bi cur û bûyerên razdar û nepenî ve kiriye. Nivîskar çîrokên xwe bi nerînekî surrealîst û nesiriştî ve rave dike û di heman demê de damezrînerê wêjeya gotîkê ye û wêjeya pevxistana zanistî bi saya Poe destpê kir. Poe, di baxçeyên çand û zimanên cîhanê de derbas dibe û qala erdnîgarî û atmosferên wan dike.
 
Charles Baudelaire di derheqê Edgar Allan Poe de dibêje ku "Nivîskarê herî hêza serdemê me (Sedsala 20'emîn)" ye. Poe hin caran li kolanên bajareke mezin de ye, carinan di avên behreke de bêserî û binî de derdikeve ji serpêhatiyeke dirêj ve. Ew hin caran di lûtkeya çiyayeke de ye, hin caran jî di rêlên daristaneke de xuya dibe û di kûrahiya çoleke cîhanê bêpesportê digerîne. Nexşeya Poeyê dengê dil û hişê wî ye..

Nivîskarê navdar Edgar Allan Poe bi hêza xeyalê xwe re şêweya derbirina xwe yê helbestkî bi yek kiriye û bi gavên dil û bîrê xwe li ser hemû cîhanê, di cîh û demên cuda de geriyaye û ji rêwîtiyên dûvûdirêj ve derketiye.

Edgar Allan Poe, rê û sînorên dirêj derbas dike, ji bo xwendevanên xwe asoyên nû vedike û di sînorên aqilê de digere. Poe, ji rûyê rastînê ji wê wêdetir û kûr rave dike, mirovan xwe hêdî hêdî di nava xuyabûna atmosfera tarî, efsûnî, tirsê de dibînin û reng û hilma roniyê qor bi qor mezin dibe.. Nivîskar Edgar Allan Poe dilê berhemên xwe bi evîn û hêviyeke mezin re afirandiye û çavên dil û ruhê wî her ku diçe dengên hevokên wî mezin kirin..

Gotineke yê Edgar Allan Poe, "Baweriya bi tenê nîvê tiştên ku hûn dibînin ve bikin, yên ku tu tiştên hûn bihîstine bawer nekin..." mezinahî û kûrahiya peyvên hevokên wî nîşan dide...

Nivîs: Rûmet Med

Lîsteya Hemû Berhemên Edgar Allan Poe: https://www.myenglishpages.com/site_php_files/reading-edgar-allan-poe-bilbliography.php